Parla-pippa

Δημήτρης Μητρόπουλος
Η σημερινή μου ομιλία δεν έχει τόσο εσωτερικό χαρακτήρα. Εξετάζει τις κυριότερες παραμέτρους του σύγχρονου περιβάλλοντος – όχι μόνο του Φυσικού αλλά και του Κοινωνικού, Οικονομικού και Γεωπολιτικού –, και τις επιπτώσεις αυτών των παραμέτρων στις σύγχρονες κοινωνίες. Ο εσωτεριστής δεν ζει απομονωμένος σε κάποιο φανταστικό κόσμο που έχει δομήσει από μόνος του. Είναι – και πρέπει να είναι – ενεργό μέλος της κοινωνίας στην οποία ζει, αναλαμβάνοντας, πέρα από το ρόλο του εσωτερικού αναζητητή που χαρακτηρίζει την ύπαρξή του, και άλλους ρόλους όπως το ρόλο του συντρόφου, του συζύγου, του γονέα, του επαγγελματία, του ενεργού πολίτη, του συνανθρώπου. Δεν είναι τυχαίο ότι όλοι οι μεγάλοι εσωτεριστές είχαν βαθιά γνώση και έντονο ενδιαφέρουν για τις όποιες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις της εποχής τους. Η πνευματοποίηση του ανθρώπου επιτυγχάνεται μέσω της δύσκολης και συχνά δραματικής διαδικασίας της ενσάρκωσης, η οποία λαμβάνει χώρα σε συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους, σε συγκεκριμένες χώρες και σε συγκεκριμένες κοινωνίες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο διάλεξα το θέμα, το οποίο θα προσπαθήσω – εν συντομία – να αναπτύξω. Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από τρεις καταστάσεις ή παραμέτρους που προκαλούν, άλλοτε αργά και άλλοτε με ταχύ ρυθμό, κοσμογονικές αλλαγές στις κοινωνίες στις οποίες ζούμε. Οι τρεις παράμετροι είναι: το φαινόμενο της Παγκοσμιοποίησης, η σταδιακή αλλαγή του κλίματος και η αλλαγή της παγκόσμιας γεωπολιτικής κατάστασης. Παγκοσμιοποίηση: Χαρακτηρίζεται σαν το φαινόμενο ή, καλύτερα, τη διαδικασία μέσω της οποίας ο πλανήτης επιτυγχάνει σταδιακά οικονομική, κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική ομογενοποίηση. Η παγκοσμιοποίηση, σαν τάση, δεν είναι κάτι το καινούργιο στην ιστορία. Παρόμοιες τάσεις ομογενοποίησης μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού του πλανήτη έχουν παρουσιασθεί και σε παλαιότερες εποχές. Συγκεκριμένα, κατά την Ελληνιστική Περίοδο – μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου – μεγάλα τμήματα του τότε γνωστού κόσμου (μέρος της Ιταλίας, Ελλάδα, Β. Αφρική, Παλαιστίνη, μέρος ασιατικών χωρών από το σημερινό Ιράκ, Ιράν, Αφγανιστάν, Ινδία κλπ), χρησιμοποιούσαν κοινή γλώσσα για εμπορικές συναλλαγές: Την ελληνική. Μια εκδοχή της που ονομάζεται «κοινή» και στην οποία θα γραφτούν αργότερα τα χριστιανικά Ευαγγέλια, και ως κοινό νόμισμα συναλλαγών τη Δραχμή ή τον αιγυπτιακό Στατήρα. Οι πρόδρομοι του δολαρίου και του ευρώ υπήρχαν ήδη. Το ελληνικό πνεύμα και η φιλοσοφία εξαπλώνονται ραγδαία και υιοθετούνται από τις ελίτ διαφόρων χωρών. Μην ξεχνάμε ότι μέγιστοι εκπρόσωποι του Νεοπλατωνισμού, όπως ο Πλωτίνος και ο Ιάμβλιχος, δεν ήταν Έλληνες φυλετικά, ήταν όμως πνευματικά εφόσον μετείχαν της κοινής Παιδείας των Ελλήνων.

Μετά την κατάρρευση του Ελληνιστικού κόσμου και τη βαθμιαία πολιτική και εδαφική κατάκτηση μεγάλου τμήματος του τότε γνωστού Κόσμου από τη Ρώμη, παρουσιάζεται πάλι μια ισχυρή τάση πολιτικής, πολιτιστικής και οικονομικής ομογενοποίησης του πλανήτη. Το ρωμαϊκό δηνάριο γίνεται το κοινό νόμισμα συναλλαγών σε μια περιοχή η οποία καλύπτει τη σημερινή Ευρώπη. Με εξαίρεση περιοχές της βόρειας Ευρώπης και της βόρειας Αγγλίας, η Ρώμη αναλαμβάνει την περάτωση τεράστιων – για την εποχή – έργων υποδομής (κυρίως εμπορικών οδών), που διευκολύνουν το εμπόριο και την επαφή των λαών. Γίνονται οι πρώτες προσπάθειες δημιουργίας ενός είδους πρώιμου Διεθνούς Δικαίου που βασίζεται στο Ρωμαϊκό Δίκαιο, και έχοντας η Ρώμη στη διάθεσή της μια τρομακτική στρατιωτική ισχύ για τα δεδομένα της εποχής, επιβάλλει ειρήνη με ρωμαϊκούς όρους στον τότε γνωστό κόσμο. Την περίφημη Pax Romana. Ευτυχώς η Ρώμη σέβεται το Ελληνικό Πνεύμα και έτσι μπορούμε να μιλάμε για Ελληνορωμαϊκό πολιτισμό σήμερα, κάτι που δυστυχώς δεν θα συμβεί από κάποιους βυζαντινούς αυτοκράτορες αργότερα. Η περίπτωση της Ρώμης μελετάται σήμερα από τους αναλυτές του φαινομένου της Παγκοσμιοποίησης, γιατί παρουσιάζει πολλά κοινά χαρακτηριστικά: Διεθνής γλώσσα η ελληνική και η λατινική, διεθνές Δίκαιο με ρωμαϊκή ορολογία και νοοτροπία, πολυεθνικός στρατός (σημειωτέον ότι οι Ρωμαϊκές Λεγεώνες είχαν πολλούς στρατιώτες που δεν ήταν Ρωμαίοι φυλετικά), διεθνείς συναλλαγές με κοινό νόμισμα και ένα είδος «ελληνοποίησης» και «λατινοποίησης» των πληθυσμών σε πολιτιστικό επίπεδο.

Μετά τη Ρώμη, η Βρετανική αυτοκρατορία. Μέσω σταδιακής αποικιοποίησης και αποικιοκρατίας, μεγάλο τμήμα των σημερινών ΗΠΑ, Πακιστάν, Ινδίας, Αφρικής, βρίσκονται είτε υπό την κατοχή της είτε υπό την επιρροή της. Κοινή διεθνής γλώσσα η αγγλική, η οποία παραμένει μέχρι και σήμερα, και η αγγλική λίρα στις δόξες της σαν το ισχυρότερο νόμισμα των 18ο και 19ο αιώνα. Οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις της Γερμανίας και της Γαλλίας δεν μένουν πίσω. Με δικές τους αποικίες και σφαίρες επιρροής εξαπλώνονται οικονομικά και πολιτιστικά, χωρίς όμως να φθάσουν το επίπεδο της Αγγλίας που θα παραμείνει κοσμοκράτειρα μέχρι και το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στη σημερινή εποχή η Παγκοσμιοποίηση – παρότι αναπόφευκτα συχνά λαμβάνει χώρα με τους όρους της τωρινής Υπερδύναμης, δηλαδή των ΗΠΑ – δεν είναι αποτέλεσμα εδαφικών κατακτήσεων και εξάπλωσης μιας συγκεκριμένη χώρας, αλλά μια κατάσταση η οποία δημιουργείται λόγω της μεγάλης ευκολίας που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία για μετακίνηση κεφαλαίων, εργατικού δυναμικού, γνώσεων και πολιτιστικών προτύπων ανά τον πλανήτη. Είναι αλήθεια ότι μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι μεγάλες δυνάμεις (ΗΠΑ, Αγγλία και Σοβιετική Ένωση) έριξαν τον σπόρο της Παγκοσμιοποίησης δημιουργώντας σφαίρες πολιτικής, ιδεολογικής και στρατιωτικής επιρροής, και μπορούμε να πούμε ότι η σημερινή Παγκοσμιοποίηση λαμβάνει χώρα κυρίως με αμερικανικούς και αγγλοσαξωνικούς όρους. Είναι όμως η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, μετά το 1960 περίπου, και η υιοθέτηση του δολαρίου σαν κοινό νόμισμα ανταλλαγών, που διευκόλυνε αφάνταστα το φαινόμενο. Πολλοί υποστηρίζουν ότι η Παγκοσμιοποίηση – αργά ή γρήγορα – θα λάμβανε χώρα, ότι στο απώτερο μέλλον όλος ο πλανήτης θα είναι ενωμένος χωρίς διακρίσεις σε φυλές και έθνη, και ίσως αυτό να συμβεί. Μας ενδιαφέρει όμως τι γίνεται τώρα.

Πέρα από τα θετικά αποτελέσματά της που είναι κυρίως: Η διασπορά της γνώσης σε ευρεία τμήματα του πληθυσμού διαφόρων λαών, η γνώση, αποδοχή και ανοχή διαφορετικών πολιτιστικών προτύπων, η εύκολη διακίνηση Κεφαλαίου που δημιουργεί θέσεις εργασίας και παραγωγή προϊόντων/υπηρεσιών ανά τον πλανήτη, η άνοδος του μέσου εισοδήματος –, εμείς θα εστιάσουμε στα αρνητικά όχι λόγω απαισιόδοξης οπτικής αλλά επειδή σαφώς τα αρνητικά σημεία μιας κατάστασης πρέπει να προβλεφθούν και να λυθούν, εφόσον αυτά δημιουργούν προβλήματα. Τα αρνητικά σημεία της Παγκοσμιοποίησης είναι κυρίως:

• Υπερεντατική εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών, που μπορεί να οδηγήσει είτε σε ολοσχερή εξάντληση των πηγών καθ’ εαυτών, είτε σε ανταγωνισμό χωρών για την κατοχή τους. Πιθανόν να είναι μια κύρια αιτία μελλοντικού μεγάλου πολέμου, κατά τους αναλυτές.
•  Εξαθλίωση φτωχών και υποανάπτυκτων χωρών, οι οποίες δεν μπορούν να ανταγωνιστούν τις ευημερούσες στο πεδίο της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Οι ανεπτυγμένες χώρες επιδοτούν σφοδρά τους αγρότες τους, κάτι που δεν μπορούν να πετύχουν οι υποανάπτυκτες. Η μόνη διέξοδός τους είναι να εξάγουν αγροτικά-κτηνοτροφικά προϊόντα – σαν πρώτη ύλη – σε πολύ χαμηλές τιμές.
•  Μεταφορά παραγωγικής δραστηριότητας από ανεπτυγμένες χώρες σε υποανάπτυκτες (outsourcing), λόγω ιδιαιτέρως χαμηλού εργατικού κόστους των τελευταίων. Αυτό μπορεί να είναι θετικό για τις υποανάπτυκτες, είναι όμως πολύ αρνητικό για τις ανεπτυγμένες γιατί έτσι, με σκοπό το υπέρ-κέρδος των επιχειρήσεων, καταρρέει σταδιακά η μεσαία τάξη των ανεπτυγμένων χωρών. Και αν καταρρεύσει, υπάρχει κίνδυνος κατάρρευσης ολόκληρης της κοινωνίας. Άλλη μια πιθανή αιτία πολιτικής οξύτητας και πολέμου στο μέλλον.
•  Λόγω της υπερπροσφοράς φθηνού εργατικού δυναμικού, αποδυναμώνονται όχι μόνο η αγοραστική δύναμη της μεσαίας τάξης αλλά και οι όποιες συνδικαλιστικές κατακτήσεις των εργαζομένων στις ανεπτυγμένες χώρες. Άλλη μια αιτία κοινωνικής έντασης.

Πέρα από αυτή τη σύντομη επισκόπηση του φαινομένου της Παγκοσμιοποίησης, ας περάσουμε στα άλλα δύο θέματα.
Κλιματική αλλαγή: Παρατηρείται ταχεία αλλαγή του κλίματος από το 1950 μέχρι σήμερα, που εκδηλώνεται κυρίως με:
Α) Άνοδο μέσης τιμής θερμοκρασίας για όλο τον πλανήτη.
Β) Απώλεια των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών κάθε εποχής (δηλαδή δεν υπάρχει πια η γνωστή εναλλαγή των εποχών σε φθινόπωρο, χειμώνα, άνοιξη, καλοκαίρι, αλλά μια περίοδος ψυχρού και  ζεστού καιρού κατά τη διάρκεια του έτους.)
Μετά από έναν αρχικό σκεπτικισμό, οι επιστήμονες συμφώνησαν ότι είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα που έχει συμβάλλει στην αποσταθεροποίηση του κλίματος τις τελευταίες δεκαετίες μέσω των εξής τρόπων:

• Μεγάλες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα λόγω βιομηχανικής δραστηριότητας.
• Χρήση εντομοκτόνων και αεροζόλ.
• Χρήση χημικών για τις αγροτικές καλλιέργειες.
• Μερική καταστροφή του όζοντος της γήινης ατμόσφαιρας.
• Υπερεντατική εκμετάλλευση των δασών.

Τα αποτελέσματα της σταδιακής αλλαγής του κλίματος είναι:

α) Αύξηση της θερμοκρασίας.
β) Σταδιακή εξαφάνιση ή συρρίκνωση φυτικών και ζωικών ειδών.
γ) Διαταραχή ή καταστροφή της τροφικής αλυσίδας.
Κατανοούμε ότι η αλλαγή του κλίματος μπορεί να οδηγήσει είτε σε αφόρητες θερμοκρασίες, ακατάλληλες για παραγωγικές δραστηριότητες ή και για την ίδια τη ζωή, είτε σε καταστροφή της τροφικής αλυσίδας, είτε και στα δύο μαζί. Στην περίπτωση μείωσης της παραγωγικής δραστηριότητας και ταυτόχρονης πείνας, είναι θέμα ωρών να καταρρεύσουν οι κοινωνίες λόγω βίας στο εσωτερικό τους. Μέτρα για την αντιμετώπιση του θέματος αποφασίζονται μεν, υπάρχει όμως απροθυμία πολλών ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών να μειώσουν τη βιομηχανική τους δραστηριότητα, που είναι η κύρια αιτία του φαινομένου.
Αλλαγή της Παγκόσμιας Γεωπολιτικής Κατάστασης: Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, ο κόσμος μπορεί να ξέφυγε από το άγχος του Ψυχρού Πολέμου και την πιθανότητα μιας πυρηνικής αναμέτρησης, πέρασε όμως σε μια κατάσταση αστάθειας και σε αυτό που οι αναλυτές χαρακτηρίζουν σαν «πολύ-πολικότητα». Στη σύγχρονη γεωπολιτική αρένα, οι κύριοι παίκτες είναι οι ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ρωσία, η Κίνα, η Ινδία και η Βραζιλία, με το Ιράν σαν ανερχόμενη δύναμη αν το τελευταίο αποκτήσει πυρηνικά όπλα. Ταυτόχρονα το δολάριο χάνει τη δύναμή του σε σχέση με το ευρώ, και η αμερικανική κοινωνία κλυδωνίζεται. Οι ανερχόμενες κοινωνίες της Κίνας, της Ινδίας, της Ρωσίας και της Βραζιλίας, παρουσιάζουν ισχυρή ζήτηση για πλουτοπαραγωγικές πηγές και ενέργεια, έχουν αυξημένη παραγωγή και κατανάλωση. Η ραγδαία ανάπτυξή τους δημιουργεί πληθωριστικές τάσεις στην παγκόσμια οικονομία. Ο οξύς οικονομικός ανταγωνισμός μπορεί να οδηγήσει ανεπτυγμένες χώρες σε περικοπές στους τομείς της  Εκπαίδευσης, της Υγείας και του Κοινωνικού Κράτους, κάτι που οι πληθυσμοί τους δύσκολα θα δεχθούν. Οξύς οικονομικός ανταγωνισμός –με ορίζοντα περιορισμένες πλουτοπαραγωγικές πηγές–, μπορεί να αναστρέψει την τάση παγκοσμιοποίησης και να ωθήσει σε προστατευτισμό και δημιουργία σφαιρών επιρροής από ομάδες χωρών που θα συστήσουν οικονομική και στρατιωτική συμμαχία. Είναι το χειρότερο δυνατό σενάριο, γιατί αν αυτό συμβεί, θα είμαστε μια ανάσα πριν από τον Γ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Οι αρνητικές επιπτώσεις της Παγκοσμιοποίησης, τα τρομακτικά – πιθανά – αποτελέσματα μιας μόνιμης αλλαγής του κλίματος και ο οξύς οικονομικός ανταγωνισμός των οικονομικών και στρατιωτικών υπερδυνάμεων που αναφαίνονται στην παγκόσμια σκηνή, σε συνδυασμό με τις – εκ των πραγμάτων – περιορισμένες πλουτοπαραγωγικές πηγές και τον ολοένα αυξανόμενο ανθρώπινο πληθυσμό, είναι ένα κοκτέιλ που αν ενεργοποιηθεί, θα δώσει το έναυσμα για τον Γ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μπροστά στον οποίο οι δύο προηγούμενοι θα φαίνονται παιχνιδάκια. Έχω την αίσθηση –χωρίς να έχω τις γνώσεις ενός ιστορικού– ότι η εποχή που διανύουμε έχει ομοιότητες με την  περίοδο 1870-1914, περίοδο κατά την οποία τέθηκαν οι βάσεις για τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και σε εκείνη την περίοδο είχαμε οξύ οικονομικό ανταγωνισμό ανάμεσα στην Αγγλία, τη Γαλλία και τη Γερμανία και αντίστοιχες σφαίρες επιρροής, καταστάσεις που δημιούργησαν τις αιτίες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η διευθέτηση του οποίου δημιούργησε τον σπόρο για τον Β΄. Αποτελεί τραγική ειρωνεία το γεγονός ότι ιστορικοί και αναλυτές, ήδη από το 1919, την επ’ αύριο του τέλους του Πρώτου Πολέμου, πιθανολογούσαν για έναν Δεύτερο και έπεσαν μέσα στις προβλέψεις τους. Σε συνομιλίες μου με Έλληνες και ξένους αναλυτές συναδέλφους μου, έχει τεθεί αυτό το θέμα: Κατά πόσον τώρα θέτουμε τις βάσεις για έναν μελλοντικό πόλεμο.

Μπορεί να φαίνεται εξωπραγματική μια τέτοια υποψία για τους κατοίκους των αναπτυγμένων χωρών, οι οποίοι δεν έχουν βιώσει κάτι αντίστοιχο από το 1944 κι έπειτα, πιστεύω όμως ότι είναι μια ισχυρή πιθανότητα σε έναν ορίζοντα 30-40 χρόνων από σήμερα, αν η παγκόσμια κατάσταση συνεχίσει ως έχει. Αλλά ακόμα κι αν αυτό δεν συμβεί, μόνο και μόνο η απειλή μόνιμης αλλαγής του κλίματος της Γης –με συνεπαγόμενο την πτώση της παραγωγής και τη λιμοκτονία σε απίστευτη κλίμακα–, πρέπει να μας κινητοποιήσει. Προτείνω ένα Παγκόσμιο Συνέδριο της Θεοσοφικής Εταιρείας που να λάβει χώρα στην Αθήνα, την πόλη που «γέννησε» την Φιλοσοφία στον Δυτικό Κόσμο, με σκοπό την εξεύρεση τρόπων παρέμβασης των σύγχρονων εσωτεριστών στην τωρινή κοινωνία, χωρίς η κίνηση να έχει συγκεκριμένη πολιτική ταυτότητα. Η τάση κάποιων εσωτεριστών –ευτυχώς λίγων– να υιοθετούν μια ελιτίστικη προσέγγιση προς τους συνανθρώπους τους και στα μεγάλα κοινωνικά και πολιτικά θέματα, θεωρώντας τους εαυτούς τους πιο αναπτυγμένους πνευματικά από την υπόλοιπη ανθρωπότητα, κρύβει μεγάλο εγωισμό, είναι κοντόφθαλμη αλλά και μέγιστο αμάρτημα. Αν τα χειρότερα σενάρια επαληθευτούν, θα καταστραφούμε όλοι, είτε είμαστε πνευματικά αναπτυγμένοι είτε υποανάπτυκτοι. Επίσης, κανένας άνθρωπος σαν ύπαρξη δεν είναι ανώτερος από κάποιον άλλο στα μάτια του Θεού.

Ας θυμηθούμε τα λόγια του Βούδα «Έλεος για όλα τα Όντα», και ας προχωρήσουμε.